خط در زمان ساسانیان

خط در زمان ساسانیان 
ساسانیان (۲۲۴ـ۶۵۱ میلادی) به زبان فارسی میانه (پهلوی، زبان و ادبیات) تکلم می‌کردند که بازمانده گونه‌ای از فارسی باستان است.

در دورهٔ ساسانیان، الفبایی از الفبای زبوری و پهلوی ساخته شد و اوستا بدان نوشته شد.

این الفبا را الفبای اوستایی و دین دبیره (خط دینی) نامیده‌اند که به معنای خطِ دینِ مَزدَیَسنا و کتاب اَوِستا است.

این خط که جنبهٔ آوایی یا فونتیک دارد، هم برای نوشتن متن اوستا، و هم تلفظ متون فارسی میانه که به خط پهلوی کتابی نوشته می‌شد یا در مواردی برای نوشتن پازند، نوشتارهایی به زبان فارسی میانه، که اساساً توضیحات زند بر متن اوستا بود، استفاده می‌شد.

آثار بازمانده فارسی میانه به چهار دسته تقسیم می‌شود: فارسی میانه کتیبه‌ای، فارسی میانه زردشتی، فارسی میانه مسیحی و فارسی میانه مانوی. 

این آثار به چهار خط نوشته شده‌اند:
خط کتیبه‌ای (منفصل یا گسسته)،

خط کتابی (تحریری، پیوسته، متصل یا شکسته)،

خط زبوری و خط مانوی.

از آن‌جا که در دوره ساسانی، زبان پارتی نیز یکی از زبان‌های آیینی مانویان شده بود، خط مانوی با پاره‌ای تغییرات برای نگارش زبان پارتی هم مورد استفاده قرار می‌گرفت.

منظور از خط زبوری خط به کار رفته در ترجمه فارسی میانه زبور داوود است که مسیحیان ایرانی آن را از زبان سُریانی ترجمه کرده بودند و بخش‌هایی از آن در واحه تورفان در ترکستان چین به دست آمده است. ترجمه فارسی میانه در سده ششم میلادی صورت گرفته است، اما دست نوشته‌های موجود به اوایل سده هشتم میلادی تعلق دارند. 

خط پارتی و خطوط فارسی میانه (کتیبهای، کتابی و زبوری) از خط آرامی گرفته شده‌اند و از راست به چپ نوشته می‌شوند (پهلوی، زبان و ادبیات).

وقایع مهم دوره ساسانی
از وقایع مهم دوره ساسانی، به کتابت درآمدن اوستا به خطی بود که قبلا دین دبیری یا دین دبیره و اکنون غالبآ خط اوستایی خوانده می‌شود (اوستایی، زبان).

همه شواهد حاکی از آن است که اوستا تا زمان ساسانیان سینه به سینه نقل می‌شده و احتمالا در زمان شاهنشاهی شاپور دوم، موبدان پارس خط اوستایی را بر پایه خط کتابی فارسی میانه و خط زبوری، برای نگارش آن ابداع کردند. گزینش نشانه‌های گوناگون برای ثبت انواع مصوت‌ها بدون شک با توجه به خط یونانی بوده است که در آن زمان در ایران خطی شناخته شده بود.

منبع:
محسن ابوالقاسمی، راهنمای زبانهای باستانی ایران، ج۱، ص۱۵۶، تهران ۱۳۷۵ـ۱۳۷۶ش.
ژاله آموزگار و احمد تفضلی، زبان پهلوی: ادبیات و دستور آن، ج۱، ص۴۱ـ۴۳، تهران ۱۳۷۵ش.
محسن ابوالقاسمی، راهنمای زبانهای باستانی ایران، ج۱، ص۱۶۳، تهران ۱۳۷۵ـ۱۳۷۶ش.
احمد تفضلی، تاریخادبیات ایران پیش از اسلام، ج۱، ص۳۵۳، به کوشش ژاله آموزگار، تهران ۱۳۷۷ش.
Jean Kellens, "Avestique", in ibid، ج۱، ص۳۲ـ۳۳.


© کلیه حقوق متعلق به صاحب اثر و پرتال فرهنگی راسخون است. استفاده از مطالب و آثار فقط با ذکر منبع بلامانع است.